Niedozwolony charakter postanowień umowy kredytu pozwalających bankowi swobodnie kształtować kurs waluty obcej
Postanowienia umowy kredytu, które przyznają bankowi jednostronną możliwość ustalania kursu waluty obcej stosowanego do przeliczeń zarówno przy wypłacie kredytu, jak i spłacie rat, stanowią klauzule abuzywne. Takie klauzule naruszają równowagę kontraktową na niekorzyść konsumenta i są uznawane za niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385¹ § 1 Kodeksu cywilnego.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 lutego 2025 r., sygn. akt I CSK 2158/24, jednoznacznie potwierdził, że tego rodzaju klauzule są od początku bezskuteczne z mocy prawa, co oznacza, że nie wiążą konsumenta. Wyjątkiem jest sytuacja, w której konsument, mając pełną świadomość skutków, zdecyduje się wyrazić zgodę na ich obowiązywanie, co może przywrócić im moc prawną.
Skutki uznania postanowień umowy za niedozwolone
Stwierdzenie abuzywności postanowień dotyczących ustalania kursu waluty obcej ma daleko idące konsekwencje prawne. Przede wszystkim może prowadzić do uznania całej umowy kredytu za nieważną.
Sąd Najwyższy w uchwale pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 25 kwietnia 2024 r., sygn. akt III CZP 25/22, wskazał, że jeżeli postanowienie dotyczące mechanizmu ustalania kursu waluty obcej w kredycie indeksowanym lub denominowanym zostanie uznane za abuzywne, to nie może ono zostać zastąpione innym postanowieniem umownym ani przepisem prawa krajowego. W takiej sytuacji, jeżeli eliminacja klauzuli powoduje niemożność wykonania umowy, cała umowa powinna zostać uznana za nieważną.
Podobne stanowisko wyraził Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 3 października 2019 r., sygn. akt C-260/18, podkreślając, że jeśli eliminacja klauzul niedozwolonych prowadzi do zmiany charakteru umowy, sąd krajowy powinien orzec o jej nieważności.
Brak możliwości zastąpienia klauzul abuzywnych
Nie ma podstaw prawnych do tego, by po usunięciu klauzul niedozwolonych wprowadzać w ich miejsce inne mechanizmy przeliczeniowe. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 31 maja 2022 r., sygn. akt I CSK 2314/22, potwierdził, że luki w umowie spowodowane eliminacją abuzywnych postanowień nie mogą być uzupełniane na korzyść przedsiębiorcy stosującego nieuczciwe praktyki. Oznacza to, że nie można zastąpić ich np. średnim kursem NBP czy inną metodą ustalania kursu walutowego.
Ochrona konsumenta i obowiązek przejrzystości umowy
Przejrzystość warunków umowy kredytowej jest kluczowa dla ochrony konsumentów. Trybunał Sprawiedliwości UE wielokrotnie podkreślał, że umowa powinna jasno określać mechanizm ustalania kursu waluty i jego wpływ na wysokość zobowiązań konsumenta.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 czerwca 2021 r., sygn. akt I CSKP 55/21, stwierdził, że klauzule dotyczące przeliczania waluty obcej, w tym klauzule indeksacyjne, kształtują główne świadczenie kredytobiorcy i muszą być przedstawione w sposób jednoznaczny i przejrzysty. Jeśli bank nie zapewnił kredytobiorcy wystarczających informacji na temat wpływu tych klauzul na wysokość zadłużenia, stanowią one postanowienia niedozwolone i nie mogą wiązać konsumenta.
Postanowienia umowy kredytu, które przyznają bankowi jednostronną możliwość ustalania kursu waluty obcej, są niedozwolone i od początku bezskuteczne. Ich eliminacja może prowadzić do nieważności całej umowy kredytowej. Orzecznictwo Sądu Najwyższego oraz Trybunału Sprawiedliwości UE jednoznacznie wskazuje, że nie można zastępować klauzul abuzywnych innymi mechanizmami ustalania kursu walutowego.
Wobec tego konsumenci, którzy posiadają umowy kredytowe zawierające takie postanowienia, mogą dochodzić swoich praw na drodze sądowej, domagając się uznania klauzul za niewiążące, a w wielu przypadkach również unieważnienia całej umowy kredytowej.