Przesłanki przerywające bieg przedawnienia w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego
Instytucja przedawnienia roszczeń jest jednym z kluczowych mechanizmów w polskim systemie prawnym, zapewniającym pewność obrotu prawnego. Jednocześnie przepisy przewidują sytuacje, w których bieg przedawnienia może ulec przerwaniu, co ma istotne konsekwencje dla dochodzenia roszczeń. Kwestia ta znalazła swoje odzwierciedlenie w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 2023 r. (II CSKP 571/22), w którym sąd dokonał analizy zastosowania art. 123 § 1 pkt 1 Kodeksu cywilnego (k.c.) w odniesieniu do biegu zasiedzenia.
Przerwanie biegu przedawnienia – podstawowe zasady
Zgodnie z art. 123 § 1 pkt 1 k.c., bieg przedawnienia zostaje przerwany przez każdą czynność podjętą przed sądem, organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń, a także przed sądem polubownym, jeśli czynność ta jest bezpośrednio związana z dochodzeniem, ustaleniem, zaspokojeniem lub zabezpieczeniem roszczenia. W praktyce oznacza to, że podjęcie określonych działań procesowych przez uprawnionego może skutecznie wydłużyć okres, w którym dochodzenie roszczeń jest dopuszczalne.
Przerwanie biegu zasiedzenia a czynność procesowa
W przywołanym orzeczeniu Sąd Najwyższy podkreślił, że w przypadku zasiedzenia bieg terminu może zostać przerwany jedynie przez czynność, która stanowi „akcję zaczepną” przeciwko posiadaczowi nieruchomości, mającą na celu jego pozbawienie posiadania. Tego rodzaju czynnością jest np. powództwo windykacyjne, czyli żądanie wydania nieruchomości przez osobę, która twierdzi, że przysługuje jej do niej prawo własności.
SN odwołał się do art. 175 k.c., zgodnie z którym do biegu zasiedzenia stosuje się odpowiednio przepisy o biegu przedawnienia roszczeń, co oznacza, że do przerwania biegu zasiedzenia można stosować analogiczne reguły jak w przypadku przedawnienia. Istotne jednak jest to, że przerwanie biegu zasiedzenia wymaga czynności wyraźnie skierowanej przeciwko posiadaczowi, która zmierza do pozbawienia go władania rzeczą.
Wnioski wynikające z postanowienia
Sąd Najwyższy w omawianym orzeczeniu zwrócił uwagę na kilka istotnych aspektów dotyczących przerywania biegu zasiedzenia i przedawnienia:
-
Czynności przerywające bieg przedawnienia muszą mieć charakter działania przed sądem lub innym właściwym organem, a więc np. wytoczenie powództwa lub wszczęcie postępowania egzekucyjnego.
-
Nie każda czynność podejmowana w związku z roszczeniem przerywa bieg przedawnienia – musi ona jednoznacznie zmierzać do jego dochodzenia lub zabezpieczenia.
-
W przypadku zasiedzenia, przerwanie jego biegu następuje tylko wówczas, gdy właściciel podejmie działania prawne mające na celu odzyskanie władztwa nad nieruchomością, np. przez złożenie pozwu windykacyjnego przeciwko posiadaczowi samoistnemu.
-
Incydentalne akty ingerencji właściciela w przedmiot zasiedzenia, np. sporadyczna wycinka drzew na nieruchomości, nie zawsze skutkują przerwaniem biegu zasiedzenia, jeśli nie towarzyszy im jednoznaczne działanie prawne skierowane przeciwko posiadaczowi (SN, II CSKP 571/22).
Orzecznictwo Sądu Najwyższego precyzyjnie określa, jakie czynności mogą skutecznie przerwać bieg przedawnienia oraz jakie działania mogą wpłynąć na bieg zasiedzenia. Kluczowym wnioskiem z analizowanego postanowienia SN jest to, że przedawnienie roszczeń oraz zasiedzenie mogą zostać przerwane wyłącznie przez formalne czynności prawne, takie jak złożenie pozwu czy wszczęcie egzekucji, które jednoznacznie zmierzają do realizacji roszczenia.
W kontekście zasiedzenia istotne jest, że nie każda interwencja właściciela w nieruchomość przerywa bieg zasiedzenia – musi to być działanie o charakterze „zaczepnym”, wymierzone bezpośrednio przeciwko posiadaczowi. W przeciwnym razie termin zasiedzenia biegnie nadal, prowadząc do ewentualnego przejęcia własności przez posiadacza samoistnego.
Wiedza o tym, jakie czynności przerywają bieg przedawnienia lub zasiedzenia, jest kluczowa zarówno dla właścicieli nieruchomości, jak i dla osób dochodzących swoich roszczeń. Warto pamiętać, że samo podjęcie działań nieformalnych, np. rozmów, negocjacji czy nawet interwencji na nieruchomości, nie zawsze wystarczy do przerwania biegu przedawnienia lub zasiedzenia. Z tego względu w przypadku sporu sądowego kluczowe jest szybkie i skuteczne podejmowanie działań prawnych, które będą miały realny wpływ na dochodzenie praw własnościowych lub roszczeń majątkowych.