Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 13 lutego 2025 r. (C-472/23) – Kluczowe kwestie dotyczące sankcji kredytu darmowego i obowiązków informacyjnych
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie C-472/23 odniósł się do zagadnień związanych z tzw. sankcją kredytu darmowego wynikającą z art. 45 ustawy o kredycie konsumenckim. Kluczowe znaczenie miało odniesienie do przepisów dyrektywy 2008/48/WE oraz ich wpływu na stosowanie tej sankcji. W orzeczeniu Trybunał wyjaśnił, w jakich przypadkach można ją stosować, a także odniósł się do skutków uznania poszczególnych postanowień umownych za abuzywne.
Polski sąd zwrócił się z pytaniami dotyczącymi trzech kwestii, z których najważniejsze odnosiły się do możliwości zastosowania sankcji w razie błędnego podania rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania (RRSO), wpływu abuzywności klauzul na zakres obowiązków informacyjnych oraz dopuszczalności modyfikacji warunków kredytu.
Abuzywność postanowień umownych a obowiązki informacyjne
Trybunał podjął analizę sytuacji, w której zawyżona rzeczywista roczna stopa oprocentowania (RRSO) mogłaby być traktowana jako naruszenie obowiązków informacyjnych wynikających z dyrektywy 2008/48/WE. Orzeczenie wskazuje, że obowiązek podania RRSO w umowie jest spełniony, jeśli wartość ta została obliczona zgodnie z metodologią określoną w tej dyrektywie, niezależnie od tego, czy obejmuje ona również koszty wynikające z potencjalnie abuzywnych klauzul.
Trybunał uznał, że zaniżenie bądź zawyżenie RRSO może prowadzić do naruszenia obowiązków informacyjnych, ale decydujące znaczenie ma zapewnienie konsumentowi rzetelnych i przejrzystych danych, które umożliwią mu świadomą ocenę zobowiązania. Orzeczenie wyklucza możliwość stosowania sankcji kredytu darmowego wyłącznie na podstawie uznania pewnych opłat za niezgodne z prawem, jeśli nie wiąże się to z istotnym naruszeniem obowiązków informacyjnych.
Zasady zmiany wysokości opłat w umowie kredytowej
Drugą istotną kwestią rozpatrywaną przez Trybunał była dopuszczalność stosowania tzw. klauzul modyfikacyjnych, czyli zapisów pozwalających kredytodawcy na zmianę kosztów kredytu w trakcie jego trwania. W ocenie TSUE postanowienia tego rodzaju muszą być precyzyjne oraz umożliwiać konsumentowi weryfikację ich zasadności.
Z orzeczenia wynika, że wszelkie postanowienia umowne przewidujące możliwość zmiany opłat muszą spełniać warunki określone w art. 10 ust. 2 lit. k dyrektywy 2008/48/WE. Niedopuszczalne są sytuacje, w których wysokość opłat mogłaby być ustalana na podstawie niejasnych i trudnych do zweryfikowania przesłanek, częściowo kontrolowanych przez kredytodawcę.
Trybunał zwrócił uwagę, że samo wskazanie w umowie maksymalnego pułapu ewentualnych podwyżek nie wystarczy do uznania klauzuli za zgodną z prawem. W omawianej sprawie zapis przewidujący możliwość zmiany opłat do 200% lub cztery razy w roku nie został uznany za wystarczająco precyzyjny, co oznacza, że tego rodzaju klauzule mogą nie spełniać wymogów przejrzystości i przewidywalności dla konsumenta.
Proporcjonalność sankcji kredytu darmowego
Najwięcej kontrowersji wzbudziła kwestia oceny proporcjonalności sankcji wynikającej z art. 45 ustawy o kredycie konsumenckim. Trybunał rozpatrywał, czy zastosowanie tej sankcji jest uzasadnione w przypadku naruszeń mających jedynie marginalne znaczenie dla konsumenta.
W orzeczeniu podkreślono, że przepisy dyrektywy 2008/48/WE nie sprzeciwiają się jednolitej sankcji za naruszenie różnych obowiązków informacyjnych. Kluczowym aspektem jest jednak to, czy dane uchybienie mogło wpłynąć na zdolność konsumenta do oceny zakresu jego zobowiązań.
TSUE uznał, że nawet stosunkowo niewielkie naruszenia mogą uzasadniać nałożenie sankcji kredytu darmowego, jeśli dotyczą istotnych elementów umowy. Tym samym sądy krajowe mają ograniczoną możliwość różnicowania sankcji w zależności od stopnia naruszenia, co może prowadzić do dalszych sporów interpretacyjnych.
Orzeczenie TSUE w sprawie C-472/23 ma kluczowe znaczenie dla stosowania przepisów dotyczących sankcji kredytu darmowego w Polsce. Trybunał jednoznacznie wskazał, że:
-
Nie każde naruszenie postanowień umowy prowadzi automatycznie do zastosowania sankcji kredytu darmowego. Warunkiem jest stwierdzenie rzeczywistego naruszenia obowiązków informacyjnych określonych w dyrektywie 2008/48/WE.
-
Klauzule modyfikacyjne w umowach kredytowych muszą być przejrzyste i precyzyjne. Niejasne zapisy, które pozwalają kredytodawcy na dowolną zmianę kosztów kredytu, są niedopuszczalne.
-
Sankcja kredytu darmowego może być stosowana nawet przy niewielkich naruszeniach, jeśli wpływają one na możliwość oceny zobowiązań przez konsumenta.
Trybunał nie udzielił jednak jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, w jakim zakresie sądy krajowe mogą różnicować sankcję w zależności od wagi naruszenia. Tym samym kwestia ta może być przedmiotem dalszych sporów w polskich sądach oraz rozstrzygnięć w kolejnych wyrokach TSUE.