Rozwój Internetu i mediów społecznościowych spowodował wzrost liczby przypadków naruszeń dóbr osobistych, takich jak cześć i godność. Przestępstwa zniesławienia i zniewagi, uregulowane w polskim Kodeksie karnym (art. 212 i 216 k.k.), mają na celu ochronę tych dóbr. Chociaż terminy te bywają używane zamiennie w mowie potocznej, różnią się istotą i przesłankami ich popełnienia.
Różnice między zniesławieniem a zniewagą
- Zniesławienie (art. 212 k.k.)
Dotyczy naruszenia czci zewnętrznej, czyli dobrego imienia danej osoby w opinii publicznej. Polega na pomawianiu o cechy, działania lub postawy, które mogą narazić pokrzywdzonego na utratę zaufania społecznego lub poniżenie w oczach innych.
Przykład: Fałszywe oskarżenie o popełnienie przestępstwa.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17.03.2015 r. (V KK 301/14) podkreślił, że: „Zniesławienie obejmuje pomówienie o działania sprzeczne z prawem lub zasadami etyki, które mogą poniżyć osobę w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania społecznego, ale nie może być utożsamiane z krytyką.”
- Zniewaga (art. 216 k.k.)
Odnosi się do naruszenia czci wewnętrznej, czyli godności osobistej, i może mieć formę obelżywych słów, gestów lub innych zachowań.
Przykład: Użycie wulgarnych określeń wobec osoby.
Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 26.02.2018 r. (VI ACa 1576/16) podkreślił, że: „Zniewagę stanowią wypowiedzi godzące w godność danej osoby, niezależnie od tego, czy były skierowane wyłącznie do niej, czy dotarły do innych osób.”
Przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego
Oba przestępstwa są ścigane na wniosek pokrzywdzonego w trybie prywatnoskargowym. W wyjątkowych sytuacjach prokurator może podjąć decyzję o zmianie trybu ścigania na publicznoskargowy, jeżeli sprawa ma duże znaczenie społeczne.
Ochrona dóbr osobistych w praktyce
Zniesławienie i zniewaga w Internecie
Internet stał się szczególną przestrzenią, w której dochodzi do naruszeń dóbr osobistych, takich jak cześć i godność. Pozorna anonimowość oraz łatwość publikowania treści sprzyjają przypadkom zniesławienia i zniewagi. Przestępstwa te mogą przybierać różnorodne formy, począwszy od obelżywych komentarzy w mediach społecznościowych, poprzez fałszywe oskarżenia w wiadomościach e-mail, aż po wpisy na forach dyskusyjnych, które celowo niszczą reputację danej osoby.
W przypadku zniesławienia kluczowe jest, aby obraźliwa treść dotarła do osób trzecich – na przykład do użytkowników Internetu, którzy czytają wpisy na forach czy komentarze pod postami. Z kolei zniewaga może dotyczyć wyłącznie osoby pokrzywdzonej, na przykład poprzez obraźliwą wiadomość wysłaną bezpośrednio do niej.
Skuteczna ochrona dóbr osobistych w środowisku cyfrowym wymaga szybkiego zabezpieczenia dowodów:
- Zrzuty ekranu – rejestrujące naruszające treści wraz z datą i godziną publikacji.
- Linki do stron – umożliwiające późniejszą analizę treści.
- Wniosek do administratorów serwisów – o zabezpieczenie danych technicznych, takich jak adres IP autora treści.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24.10.2017 r. (V KK 278/17) podkreśla konieczność analizy kontekstu społecznego oraz treści publikacji, by ocenić stopień szkodliwości społecznej danego czynu. W tego typu sprawach sąd bierze pod uwagę nie tylko treść i sposób jej wyrażenia, ale także intencje autora i potencjalny wpływ na opinie publiczną.
Osoby pokrzywdzone w wyniku zniesławienia lub zniewagi w Internecie mogą korzystać z następujących narzędzi prawnych:
- Usunięcie treści – poprzez zgłoszenie naruszenia administratorowi serwisu.
- Pozew cywilny – dochodzenie zadośćuczynienia lub odszkodowania.
- Prywatny akt oskarżenia – wniesienie sprawy do sądu karnego.
Zniesławienie i zniewaga chronią fundamentalne wartości, takie jak cześć i godność. W dobie powszechnego dostępu do Internetu i szybkiego przepływu informacji kluczowe jest nie tylko skuteczne zabezpieczenie dowodów, ale także świadome korzystanie z przysługującego prawa do krytyki. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17.03.2015 r. (V KK 301/14) przypomina, że wolność słowa nie może być utożsamiana z prawem do naruszania dobrego imienia innych osób. Polski system prawny oferuje szerokie możliwości ochrony, zarówno w postępowaniu karnym, jak i cywilnym, co pozwala na skuteczne dochodzenie sprawiedliwości.